afb. A.F.A.M. Wetzer, 10 juli 1999

Het Bossche Broek

Zuidoost

Het Bossche Broek is het laatste stukje Hollands polder- en beeklandschap in de omgeving. Lager gelegen gebieden zijn 'broeken' en hoger gelegen gebieden zijn 'donken'. Het landschap wordt gemarkeerd door de Aa en de Dommel. Het dal van de Dommel gaat door het 'Brabantse Zand', waardoor de aardkorst beweegt en er hoogteverschillen ontstaan. Echter, die worden weer grotendeels gladgestreken met rivierpuin, zand en grind. Door de wind zijn in koude tijden de laagten met zand en leem bestoven.

In het Bossche Broek vind je nog oude zandpaden, waarop je even de drukte van de stad kan vergeten. Ook loopt er een prachtig wandelpad over de dijk langs de Dommel. Je hebt daar uitzicht op de met korstmossen begroeide stadswallen en het statige bastion oranje.

Het gebied bevat weilanden, wateren, rietkragen, graslanden en voedselarme hooilanden. Ook ligt er een wieltje. Het meest noordelijke gedeelte van het Bossche Broek blijft onbebouwd, vanwege bijzondere plantensoorten, die alleen voorkomen in gebieden met ondergronds water, en dieren. Het Bossche Broek is bovendien een van de belangrijkste weidevogelgebieden van Brabant.

Bossche Broek zorgt voor droge voeten

door Ed Hupkens

We staan er niet elke dag bij stil: zonder dijken zou ons land vaak onder water staan. In Nederland zorgen 27 waterschappen én Rijkswaterstaat samen voor veilige dijken en duinen. Zaterdag 24 september 2011 werd voor de vierde keer door heel Nederland de Dag van de Dijk gehouden. Dit is een jaarlijks terugkerend evenement voor jong en oud rond het algemene vraagstuk van water en waterveiligheid. Dit jaar stond de dag in het teken van de dijk, het oer-Hollands symbool van ons leven met het water.

Even buiten de stadsmuren van 's-Hertogenbosch ligt Het Bossche Broek. Het is een oud moerasgebied aan de zuidkant van de stad. Het was eeuwenlang een onherbergzaam en leeg gebied dat regelmatig onder water stond. Dit had nadelen, maar zeker ook voordelen. Het moeras beschermde Den Bosch namelijk tegen vijandelijke legers. De drassige bodem was een doeltreffende verdediging: paarden en oorlogstuig zakten erin weg en de omgeving was te ongezond voor een langdurig beleg. In de middeleeuwen was 's-Hertogenbosch een vrijwel onneembare vesting en had daarom toen de bijnaam Onoverwinnelijke Moerasdraak. In 1629 riep Frederik Hendrik, tijdens het laatste grote offensief van de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje, de hulp in van de fameuze droogmaker Leeghwater. Met behulp van zijn dijkenstelsel en rosmolens kon de stad veroverd worden. Door Leeghwaters werkzaamheden ontstond inundatiegebied Het Bossche Broek, een drassig open grasland langs de benedenloop van de Dommel. In 1995 brak - na een periode van hevige regenval - de dijk van de Dommel, gelegen tegenover Bastion Vught, door. Er stroomde zo'n 50 m3 water per seconde Het Bossche Broek in. Het wateraanbod was zo groot, dat ook het deel van Het Bossche Broek ten zuiden van de A2 vol liep en ook de autosnelweg zelf onder water kwam te staan. Om herhaling te voorkomen heeft het waterschap Het Bossche Broek aangewezen als zogenaamd overloopgebied. Tussen 1995 en 2006 zijn diverse maatregelen genomen. Het Bossche Broek is nu met succes ingericht voor het gecontroleerd tijdelijk 'parkeren' van overtollig water van Dommel en de Aa. Hiervoor zijn de dijken rondom Het Bossche Broek verhoogd en versterkt, in totaal 10 km. Ook is een zogeheten 'inlaatwerk' aangelegd (1999), waardoor het water gecontroleerd en op een vooraf bepaald tijdstip het gebied kan instromen. Wateroverlast voor de stad kan nu en in de toekomst voorkomen worden.

Een waterdoorlatende dijk

Dijken beschermen Het Bossche Broek tegen water. Bij extreem hoog water op de Maas en het Drongelens kanaal is er toch risico op wateroverlast in de stad.

4

Voor deze hoogwatersituatie heeft waterschap De Dommel iets bedacht: een 'waterdoorlatende dijk'. In de kade, want waterschappen spreken eigenlijk niet van dijken maar van kaden, zijn witte, betonnen blokken te zien. Die vormen de bovenzijde van het inlaatwerk, de rest ervan zit onder het zand van de kade. Precies op de plek van dit inlaatwerk, tegenover Bastion Vught, is in 1995 de dijk van de Dommel doorgebroken. En achter de dijk ligt het jongste wiel van Nederland, dat is ontstaan ten gevolge van die doorbraak. Als in de toekomst het peil in de Dommel gevaarlijk stijgt, wordt het inlaatwerk uitgegraven en geopend. Er kan dan bewust water door de dijk worden gelaten in Het Bossche Broek om de stad tegen wateroverlast te beschermen.
Op de Dag van de Dijk stond waterschap De Dommel op de historische plek van de laatste dijkdoorbraak van Nederland. De activiteiten speelden zich af op de kade, bij het trekpontje 'de Moerasdraak' over de Dommel, het Oude Gemaal (aan de Singelgrachtweg), het inlaatwerk en bij het nieuwe Ir. A.J.A.M. Segersgemaal aan de Sterrenbosweg. Bij de infostand op de kade en bij het Segersgemaal gaven medewerkers van het waterschap uitgebreid en enthousiast uitleg over het functioneren van inlaatwerk en gemalen, hoe en wanneer die nou precies werken. Er waren vaartochten van het oude naar het nieuwe gemaal vice versa. Kinderen tussen acht en twaalf jaar kregen de mogelijkheid voor dijkwachter te spelen. In een tijdsbestek van veertig minuten voerden zij enkele opdrachten uit. Hiermee kregen ze een beeld van wat een dijkwachter doet. Ook aan de inwendige mens was gedacht. Winkelbedrijf Landerijk uit de Vughterstraat stond met een grote handkar, volgeladen met koffie, thee, zelfgemaakte vruchtensappen (gratis), Bossche koek, brood, belegde broodjes en heerlijke (kruiden)kaasjes.

Kunst op de kade

Bij de inlaatwerken staan kunstwerken van Harrie Gerritz. Deze kunstenaar is gefascineerd door dijken. In zijn werken zijn allerlei elementen uit het rivierengebied terug te vinden. Een hek, dijk, vee, toren of een kerk als ijkpunt in het landschap. Daarnaast was er open atelier, in het Oude Gemaal, van Ilse Vermeulen. Deze kunstenares, die ook een atelier heeft in de Lange Putstraat, was aanwezig en gaf tekst en uitleg over haar werk en het oude gemaal. Het statig en karakteristiek gebouwtje uit 1929 heeft tot 2006 dienst gedaan als gemaal van het waterschap De Dommel. Het regelde de waterstand in Het Bossche Broek en loosde op de Dommel. Hoewel alle pompen en meet- en regelapparatuur nog in het pand aanwezig zijn, is het echter niet meer als gemaal in gebruik. Er worden alleen - geautomatiseerd- metingen verricht, zoals de watersnelheid. Alle functies zijn overgenomen door het Segersgemaal, dat ongeveer 1 km stroomopwaarts langs de Dommel staat. Daarnaast kan dit nieuwe gemaal het gebied weer droog pompen, nadat het is ingezet als overstroomgebied bij hoogwater. Het Oude Gemaal is nu in gebruik als werkruimte voor kunstenares Ilse Vermeulen.

5

Bronnen
•	Waterschap De Dommel

KringNiews 6 (2011) 4-5

2008	Rianneke Huibers Landbouwgrond Bossche Broek straks voor natuur Brabants Dagblad, donderdag 13 maart 2008
2008	Bram de Vrind Pad in 'Broek' later af Brabants Dagblad, vrijdag 18 juli 2008
2009	Wim Hagemans Wandelbruggen maken Bossche Broek toegankelijker Brabants Dagblad, zaterdag 13 juni 2009
2009	Redactie Het onvindbare Heempark Brabants Dagblad, maandag 22 juni 2009
2009	Wim Hagemans 'n Stadspark vol diverse flora en fauna Brabants Dagblad, vrijdag 18 september 2009
2010	Redactie Het Bossche Broek officieel heropend Bossche Omroep, zondag 21 februari 2010
2010	Redactie Den Bosch verkoopt grond Bossche Broek Brabants Dagblad, maandag 21 juni 2010
2010	Charles Limonard Het Bossche Broek, natuurgebied en postmilitair landschap KringNieuws 5 (2010) 18-20
2011	Ed Hupkens Bossche Broek zorgt voor droge voeten KringNieuws 6 (2011) 4-5
2012	Redactie Paddenpoel Bossche Broek klaar Brabants Dagblad, woensdag 28 november 2012 \| 25
2017	Idee voor Het Bossche Broek: een kudde stoere waterbuffels Waterbuffels, een theehuisje, een camping of een trekpontje. Ideeën te over voor Het Bossche Broek en de Zuiderplas in Den Bosch. Peter de Bruijn \| Brabants Dagblad, vrijdag 17 maart 2017 \| Regio 3
2017	Kom maar op met water in Het Bossche Broek Het Bossche Broek is niet alleen het paradepaardje van Den Bosch. Het natuurgebied is ook de opvangbak die de stad bij hoog water moet behoeden voor natte voeten. Maar nu blijkt het broek ineens te droog. Hoe kan dat nou? Mieske van Eck \| Brabants Dagblad, maandag 17 juli 2017 \| Regio 18-19
2017	Operatie voor een natte Bossche Broek DEN BOSCH - Het Bossche Broek ondergaat de komende jaren een aantal veranderingen. Met de natuur in dit unieke natuurgebied gaat het namelijk niet zo goed. Om de kwaliteit en diversiteit te behouden en verbeteren gaat Staatsbosbeheer vanaf 15 augustus in opdracht van de Provincie Noord-Brabant werkzaamheden uitvoeren. Redactie \| Stadsblad, donderdag 27 juli 2017
2018	Nik de Vries Stad : Een van de parels van 's-Hertogenbosch Bossche Kringen 1 (2018) 64-66
2018	In stapjes naar natte voeten Het gebeurt in drie stappen. Maar in 2021 moet het hele Bossche Broek nattere voeten hebben en gevoed worden met vooral diep, helder kwelwater uit de Kempen. Domien van der Meijden \| Brabants Dagblad, vrijdag 5 januari 2018 \| Regio 2-3

2010

De officiële heropening van Het Bossche Broek op vrijdag 5 februari 2010 door Onno Hoes van de Provincie Noord-Brabant en directeur Henkjan Kievit van Staatsbosbeheer Regio Zuid.

2010

Verkoop gronden Het Bossche Broek

Het college besluit drie percelen weiland in Het Bossche Broek te verkopen aan de Dienst Landelijk Gebied.

B&W Besluitenlijst 15 juni 2010 | 4

23 april 1994

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 196, 231, 234

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 153, 184

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 40, 284, 286

Het Bossche Broek

Zuidoost

Bossche Broek zorgt voor droge voeten

Een waterdoorlatende dijk

Kunst op de kade

Rianneke Huibers

Bram de Vrind

Wim Hagemans

Redactie

Wim Hagemans

Redactie

Redactie

Charles Limonard

Ed Hupkens

Redactie

Idee voor Het Bossche Broek: een kudde stoere waterbuffels

Kom maar op met water in Het Bossche Broek

Operatie voor een natte Bossche Broek

Nik de Vries

In stapjes naar natte voeten

Verkoop gronden Het Bossche Broek

n: vermelding in een voetnoot

Locatie

Op deze pagina

Rijksdienst Cultureel Erfgoed

Zie ook